Het spel van (verlegde) beken (Groenlose Slinge en Berkel), de grachten en de voormalige stadswallen, die in het stratenpatroon nog terug te vinden zijn, geeft Borculo een bijzonder karakter. Vanouds was de waterregulering in en rondom het kasteelstadje een zaak van politiek en levensbelang, zowel voor de verdedigbaarheid (kasteel en stad), de economie (watermolens en scheepvaart na 1600) als voor de instandhouding van de bebouwing (waterpeil). Veel kaarten getuigen van die innige relatie tussen water en activiteiten op het land. Op deze pagina vindt u een kleine selectie van kaarten met een beknopte toelichting.
Borculo in de zestiende eeuw
Uit het laatste kwart van de zestiende eeuw dateren twee geheel verschillende kaarten, waarop de stad Borculo min of meer gedetailleerd is ingetekend. De vermoedelijk oudste daarvan bevindt zich in het archief van de Schipbeek in het Stadsarchief van Deventer. De kaart geeft de belangrijkste rivierlopen en plaatsen en kastelen weer in het huidige Oost-Nederland. Uit onze streken worden Borculo en Groenlo erop afgebeeld. Borculo wordt afgebeeld als ommuurde stad. Binnen de muren (met ten minste vijf torens) wordt een kasteel afgebeeld en simpele schetsen van wat huizen. Het beeld strookt niet met de werkelijkheid in die zin, dat Borculo nooit ommuurd is geweest. Wel was de stad voorzien van wallen met daarop een palissade.
Dat laat het Berkelkaartje uit de jaren 1586-1615 goed zien. Opmerkelijk aan dat kaartje is dat het kasteel ontbreekt. Het kaartje kan gedateerd worden in of na 1586, toen de kerk van Geesteren door oorlogvoerende troepen verwoest werd en de kerkspits over de lengte in het kerkschip viel. Ook de kerk van Borculo is op die kaart dakloos afgebeeld, maar van oorlogshandelingen binnen Borculo is mij (tot nu toe) niets bekend. Vermoedelijk betekent een wit gelaten dak dat het desbetreffende pand dakloos was. De watermolen was vermoedelijk voorzien van leien of houten dakpannen (toen ook veel toegepast). Op de kaart zijn de Geesterse Poort en de Middelpoort (scheiding tussen stad en Voorstad van Borculo) te zien. De molens hadden wel een rol in de stadsverdediging. Vermoedelijk is het kaartje door de Münsterse regering gemaakt ten behoeve van (Lochemse) pogingen om de Berkel boven de Borculose watermolen bevaarbaar te maken. Dat is o.m. te zien aan de opmerking ‘sandige grundt’ in de Berkel ten oosten van de stad.
Zeventiende eeuw
Uit 1640 dateert weer een heel ander kaartje van Borculo. Het toont de beken, grachten en andere waterlopen in en om Borculo. Het noorden is links. De stad is voor een deel voorzien van een dubbele gracht. De buitenste is de oude Berkel. De sluis ligt er al in. Het kasteel in het oosten, hier ”t Huiss’ genoemd, is nog rechthoekig en heeft vijf torens. De grote ver- of nieuwbouwwerkzaamheden zouden pas later in die jaren ’40 van de zeventiende eeuw gaan plaatsvinden. Het kasteel verkreeg toen zijn uit latere afbeeldingen bekende vijfhoekige vorm. Of de vele binnengrachten in alle gevallen die naam mogen dragen is heel wat minder zeker. Enkele zullen niet veel meer geweest zijn dan sloten ten behoeve van de waterafvoer en open riolen. De grachten die een restant zijn van de oude Grolse Slinge of Grolse Beek aan de oostkant van de stad, zijn het langst open gebleven.
Achttiende eeuw
Op een kaart uit 1763 van de Zutphense landmeter Ravenschot, is het nieuwe kasteel Borculo te zien. De kaart bewijst dat het vijfhoekige grote kasteel in dat jaar vervangen was door een L-vormig gebouw, dat het ook maar een eeuw zou volhouden. De drie poorten zijn nog aanwezig.
Negentiende en twintigste eeuw
Vier kadastrale of op het kadaster gebaseerde kaarten, t.w. uit 1828, ca. 1845, ca. 1880 en 1928 laten de belangrijkste veranderingen zien in 100 jaar. De kaart uit 1828 is de eerste exacte kadastrale kaart van de stad. Die uit 1928 is gemaakt nadat de Stormramp van 1925 leidde tot flinke wijzigingen in de tot dan toe, op de oude bebouwing gebaseerde, rooilijn.
Bennie te Vaarwerk