archieven, Borculo, Borculose sprokkels, Heerlijkheid Borculo - algemeen, Lichtenvoorde, Rekeningen, Rekeningen, SSHB-Bronnenpublicaties, Stad, ambt en heerlijkheid Lichtenvoorde, Tachtigjarige Oorlog, Voogdij Beltrum, Voogdij Eibergen, voogdij Geesteren, voogdij Neede, Vorstbisdom Münster

De rekening van de Heerlijkheid Borculo uit 1580-1581

27 juni 2015 Stad en Heerlijkheid Borculo

Oude rekeningen vertellen soms mooie, maar soms droevige verhalen. Ze geven een beeld van een tijd, maar vertellen ook óver die tijd. Zo’n rekening is vaak meer dan alleen een droge opsomming van getallen. En als dan ook nog eens de bijlagen bij de rekening bewaard zijn, dan kan zo’n rekening zelfs levendig worden. De rentmeester of boekhouder gaf in de rekeningposten vaak meer informatie dan noodzakelijk was voor het doel, namelijk een overzicht te hebben van de inkomsten en uitgaven over het afgelopen jaar. Ze lichten ons in over tal van onbekende gebeurtenissen, maar ook over verdwenen kastelen, over boerderijen en landerijen waarvan we nu nog de naam alleen nog maar kennen als de naam van woonwijken of straten. En in het geval bepaalde bronnen ontbreken, kunnen rekeningen die gegevens op een zeer welkome manier aanvullen. De nu op deze website gepubliceerde rekening van de Heerlijkheid Borculo over 1580-1581 is daarvan een goed voorbeeld.

De Tachtigjarige Oorlog trekt in de rekening aan onze ogen voorbij met alle ellende die het oorlogsgeweld met zich meebracht. Hoewel… We zijn geneigd te denken vanuit Nederlands perspectief, maar op het moment dat de rekening werd opgemaakt, was de Heerlijkheid Borculo (inclusief Lichtenvoorde) niet alleen een Munsters leen, maar werd ook direct door Munster bestuurd. Het vorstbisdom Munster was formeel geen partij in het conflict dat de opstandige ‘Nederlandse’ gewesten toen hadden met Spanje. De strijdende partijen hielden zich niet aan grenzen, laat staan dat die afgepaald of exact bekend waren.

De rekening bevat tal van familie-, boerderij- en persoonsnamen die voor genealogisch onderzoek of voor nederzettingsonderzoek van belang kunnen zijn. Daarbij vallen Groenlo en Neede (in beide plaatsen een hof van de heer van Borculo) op. Ook opvallend is het vrijwel geheel ontbreken van inkomsten van de heer uit de stad Eibergen, de accijns uitgezonderd. Dat veel ingezeten van de stad Borculo genoemd worden is verklaarbaar doordat zij pachter waren van een stuk land of weide in de omgeving van het stadje.

De rekening van de heerlijkheid Borculo over het jaar 1580-1581 is het tot nu toe de oudst bekende overzicht van de inkomsten en uitgaven van de heerlijkheid.[1] Waarschijnlijk zijn er wel oudere rekeningen geweest. Rentmeesters van de heerlijkheid worden dan al ruim een eeuw vermeld. De voorliggende rekening is op een systematische manier ingedeeld. Dat betekent dat de rentmeester, Nicolaes van Trier, de nodige ervaring moet hebben gehad en het gebied bovendien kende. Zijn familienaam is in ieder geval al sedert de 15^e eeuw met de stad Borculo verbonden.

De rekening omvat tevens het gebied van Lichtenvoorde. Als zodanig is deze rekening een belangrijke aanvulling op de door de Stichting Stad en Heerlijkheid Borculo in 1998, en recent ook op deze site gepubliceerde 16de eeuwse rekeningen van het ambt Lichtenvoorde[2]. Een andere reden om de transcriptie van deze rekening te publiceren is gelegen in het feit, dat zij op een cruciaal moment in de geschiedenis van Borculo-Lichtenvoorde opgemaakt werd. Want zij was één van de eerste administratieve uitingen van het door de vorstbisschoppelijke regering van Munster overgenomen bestuur over stad en heerlijkheid Borculo. In november 1579 immers was de laatste vrouwe van Borculo uit het grafelijke Huis Bronckhorst, Maria van Hoya, overleden, waarna het Domkapittel het bestuur over stad en heerlijkheid vrijwel onmiddellijk op zich nam.

Inmiddels was de strijd in de Nederlandse gewesten tegen de Spanjaarden in volle hevigheid uitgebarsten. Begin 1579 werd de scheuring tussen de Zuid- en Noordnederlandse gewesten geformaliseerd in respectievelijk de Unie van Atrecht (6 januari) en de Unie van Utrecht (23 januari). De Zuidnederlandse gewesten onderwierpen zich weer aan het gezag van de koning van Spanje. De Unie van Utrecht, het verbond van de Noordnederlandse gewesten om gezamenlijk op te trekken tegen Spanje, werd ook ondertekend door Gelderse edelen. De Gelderse stadhouder, Jan van Nassau, was zelfs een van de voortrekkers. De Gelderse edelen waren echter niet gemachtigd door de Gelderse Landdag. Omdat alsnog te bewerkstelligen moesten de Gelderse steden en kwartieren in de daarop volgende maanden afzonderlijk toetreden. Het Kwartier van Zutphen deed dat pas begin 1580. Het geeft wel aan dat er in deze contreien (ook Overijssel trad pas laat toe) veel twijfel was. De afscheiding van Spanje werd door de Staten Generaal op 26 juli 1581 bevestigd door de ‘Verlatinge’, het besluit waarbij de zeven Noord-Nederlandse gewesten de trouw aan koning Filips II opzegden. De ontwikkelingen op het oorlogstoneel leidden ertoe dat Twente, delen van de Graafschap Zutphen en de heerlijkheden Borculo en Bredevoort langdurig in de frontlinie kwamen te liggen. Het strategische belang van de oostelijke gewesten in de strijd tegen Spanje was al in deze jaren duidelijk geworden. Speelden aanvankelijk de nog meer landinwaarts gelegen steden, zoals Zutphen, Deventer en Lochem nog een grote rol, met het verstrijken van de tijd werden steden aan de rand van de Republiek belangrijker: Oldenzaal, Groenlo en Bredevoort. In Overijssel was in de jaren rond 1580 al sprake van oorlogsmoeheid. Het platteland werd regelmatig afgestroopt door soldatenbenden die op die manier probeerden hun soldij aan te vullen of ter compensatie van niet-uitbetaalde soldij. Geen wonder dat ook Gelderse en Overijsselse boeren in opstand kwamen in de jaren 1579-1580. Aan de westzijde lag, nog net in de graafschap Zutphen, de stad Lochem. De hier gelegerde garnizoenen zorgden met name in eerste decennia van de Tachtigjarige Oorlog nog voor veel oorlogsoverlast in de heerlijkheid Borculo, zoals in 1587 toen het dorp Geesteren in brand werd gestoken met onder andere als gevolg dat de kerktoren instortte en in zijn val de gewelven van het schip meenam. Het duurde decennia voordat Geesteren zijn kerk weer kon gebruiken. Midden in de heerlijkheid Borculo lag de Gelders-Zutphense enclave Groenlo[3]. Deze stad was aanvankelijk ook nog in Staatse handen. Als gevolg van het overlopen van stadhouder Rennenberg van de noordelijke gewesten naar de Spaanse zijde in maart 1580 begonnen de Spanjaarden aan de verovering van die gebieden. Daaraan werd leiding gegeven door Rennenberg en de krijgsoverste (‘obristen’) Francico Verdugo. Daarbij werd ook het Kwartier van Zutphen niet gespaard. Eén van de gevolgen was ook dat Groenlo in het najaar van 1581 in Spaanse handen kwam. Verdugo volgde Rennenberg na diens overlijden in 1581 op als Spaans stadhouder van de noordelijke gewesten.[4]

[1] Staatsarchiv Münster (StAM), Fürstentum Münster, Landesarchiv, 504, Nr. 7. In het Nationaal Archief (NA) bevindt zich in de Collectie Van Limburg Stirum, LN 6, de rekening over 1592/3. Deze rekening kent een grotendeels vergelijkbare inhoud en structuur als de rekening uit 1580/1, hoewel opgemaakt door een andere rentmeester. Eén van de belangrijkste verschillen is dat in onderhavige rekening de lijsten van vastenavondhoenders weliswaar worden aangekondigd, maar niet zijn aangetroffen. Ze zijn wel opgenomen in de rekening over 1592/3.. Vanwege de snel wisselende omstandigheden als gevolg van oorlogshandelingen is in de vorm van voetnoten melding gemaakt of een erf in 1592/3 ‘woest’ lag, dat wil zeggen niet bebouwd werd en er dus ook geen opbrengsten waren.

[2] Bennie te Vaarwerk, Rekeningen van het ambt Lichtenvoorde en van de Lichtenvoordse goederen in het ambt Bredevoort, Pasen 1519-Pasen 1520, Martini 1553-Martini 1554 en Martini 1554-Martini 1555 . Uitgegeven door de Stichting Stad en Heerlijkheid Borculo als Bronnenpublicatie nr. 2 (Borculo 1998). Sinds medio 2015 ook digitaal te vinden op https://www.heerlijkheidborculo.nl/bronnen-en-literatuur/borculose-sprokkels/

[3] Er zijn betrekkelijk weinig gedetailleerde gegevens te vinden over de vesting Groenlo, de garnizoenen en het verloop van de strijd om de stad in de jaren rond 1580. W.P. Vemer, Kroniek van Groenlo (Groenlo 1966) is uiterst summier. Ook J.E. van der Pluijm, De Vestingstad Grol in de kaart gekeken (Groenlo 2006) begint eigenlijk pas met de belegering door Prins Maurits in 1595. Er worden nauwelijks woorden gewijd aan de situatie rond 1580. Uiterst summier is ook: P.J. Meij e.a. Geschiedenis van Gelderland, 1492-1795, Boek II, dat slechts de verovering door de Spanjaarden in 1581 meldt (pag. 104). Ook de bijdragen van Paul Holthuis en G.B. Janssen in 1568-1648. Zu den Auswirkungen des Achtzigjährigen Krieges auf die östlichen Niederlande und das Westmünsterland, uitgegeven door Timothy Sodmann (Vreden 2002), bieden nauwelijks aanknopingspunten voor de strijd in de eerste decennia.

[4] Na de publicatie van de Borculose rekening verschenen enkele voor de geschiedenis van de Tachtigjarige Oorlog in onze streken belangrijke boeken. Vooral de bewerking door Jan van den Broek van het verslag van Verdugo is zeer informatief: Jan van den Broek, Voor God en mijn koning. Het verslag van kolonel Francisco Verdugo over zijn jaren als legerleider en gouverneur namens Filips II in Stad en Lande van Groningen, Drenthe, Friesland, Overijssel en Lingen (1581-1595), (2009). Verder: J.F. van der Pluijm, Groenlo in de Tachtigjarige Oorlog. De Achterhoek als strijdtoneel 1567-1627, (2009). Verder verscheen in 2015 nog een wat merkwaardige studie, waarin ook aandacht voor de Tachtigjarige Oorlog in onze contreien: Tilly Hesselink-Van der Riet, Wilhelm Kohl en G.A.M. Toni Ankone, Oorlogen en kosten in de geschiedenis van de Nederlanden, het Rijnland, Münsterland, Lingen, Twente, Oldenzaal en Ootmarsum van c 14 n. Chr. -1868 (z.p., 2015).

Archeologie, archeologie, Berkel, Biezebeek, Boerderijen, goederen en personen, Eibergen, Eibergen (gemeente), Gemeente Berkelland, Gräftenhof, Kastelen, Leugemors, Mallem, Marken in de heerlijkheid Borculo, N18, N18 (Twenteroute), Olden Eibergen, Stad Eibergen, Toerisme, Toponiemen, Willem Sluiter

Rondje Eibergen 1

15 juni 2015 Stad en Heerlijkheid Borculo

Het was weer eens zo’n dag om er met de fiets op uit te gaan voor een rondje Eibergen. Dat doe ik vaker, zeker nu de aanleg van de nieuwe N18 zijn schaduw vooruit werpt. Maar vandaag was er een extra reden, namelijk het bezoek van iemand van de Stichting Marke Mallem. Die organisatie heeft enkele jaren geleden gronden rond de Berkel in de buurschappen Mallem en Olden Eibergen in beheer gekregen. En nu zitten ze boordevol plannen, waarvoor ze ook mijn medewerking vroegen. Het betreft een plan om in het gebied weer markenstenen te plaatsen.

Een bewaard gebleven, zij het beschadigde, markensteen in Mallem, die, achter sportpark De Bijenkamp, de grens markeert met de Needse buurschap en marke Hoonte. Het gebied hier heet de Mallerhaar. dominee-dichter Willem Sluiter heeft er al over geschreven in de 17de eeuw. — Een bewaard gebleven, zij het beschadigde, markensteen in Mallem, die, achter sportpark De Bijenkamp, de grens markeert met de Needse buurschap en marke Hoonte. Het gebied hier heet de Mallerhaar. Dominee-dichter Willem Sluiter heeft er al over geschreven in de 17de eeuw.

Gelukkig zijn er in Mallem nog enkele originele exemplaren bewaard gebleven, o.a. achter sportpark de Bijenkamp, in het gebied dat vroeger de Mallerhaar heette. Het vervelende is alleen, dat de markenstenen geplaatst moeten worden in het gebied tussen de Oude en Nieuwe Berkel in Eibergen/Mallem, vanouds nat weideland (niet voor niets naar de ligging bij de Mallemse Molen de Molenmors genoemd), dat al eeuwen particulier bezit was. En markenstenen treffen we in de historie vooral aan op ooit betwiste veldgrond, die in onze contreien tot in de negentiende eeuw gemeenschapsgrond was. Conflicten over gebruiksrechten waren meestal aanleiding om die stenen, vaker nog palen of zandhopen, te plaatsen. Het lastige is nu, wat je moet doen met markenstenen in een gebied dat al heel lang geen gemeenschappelijke grond meer is. De nieuw te maken stenen moeten dan ook verwijzen naar de grenzen van het nieuwe gebied in Mallem dat door de Stichting Marke Mallem beheerd wordt. De enige historische connotatie zou m.i. kunnen zijn dat hetzelfde formaat zandstenen als in de Mallerhaar gebruikt wordt (25 x 23 cm en ca. 1 meter boven de grond).

De 'Villa Smits', voormalig bestuurscentrum van de gemeente Eibergen na de sloop van de kantoorvleugels. De hogere ligging t.o.v. de omgeving valt op: een restant van de motte die hier ooit lag? — De ‘Villa Smits’, voormalig bestuurscentrum van de gemeente Eibergen na de sloop van de kantoorvleugels. De hogere ligging t.o.v. de omgeving valt op: een restant van de motte die hier ooit lag?

Een ander plan van de Stichting Marke Mallem betreft het in gebruik nemen van het oude gemeentehuis van Eibergen (‘villa Smits’) als ‘Berkelcentrum’. Afgelopen jaar werden de kantoorvleugels gesloopt en nu staat het oude gemeentehuis eenzaam en alleen op een bult te wachten op een nieuwe bestemming. De gemeente Berkelland wil op die locatie de band van Eibergen met de Berkel versterken, reden waarom de sloop plaatsgevonden heeft. Het is te betreuren dat de gemeente bij de herinrichtingsplannen geen rekening gehouden heeft met het historische karakter van die plek (‘de Borg’) en van het terrein tussen het Openluchttheater en Zalencentrum De Huve, (‘Borggraven’). De Borggraven, nu nog herkenbaar als een slecht onderhouden sloot, moet het terrein van de al in de middeleeuwen verdwenen burcht verbonden hebben met de Berkel. Nabij de plek van het gesloopte gemeentekantoor heeft men in 1988 een dichtgegooide gracht van zes meter breed en zes meter diep gevonden. Vanwege de hoge ligging van Eibergen moest de gracht wel diep zijn om water vast te kunnen houden. Onder de nieuwbouw kwamen de sporen van een rond bouwwerk te voorschijn, dat omgeven was door een eigen gracht. Kortom dit moet wel de kern van het historische Eibergen zijn. In de uitvoering van de plannen zouden Borg en Borggraven weer herkenbaar gemaakt moeten worden.

Op de Oldeneibergse Es op het N18-tracé tussen Stokkersweg en Groeneweg in Olden Eibergen is een begin gemaakt met het dieper leggen van de aardgasleiding.

De nieuwe N18 werpt zijn schaduw op diverse plekken in het buitengebied vooruit. Momenteel wordt gewerkt aan het dieper leggen van aardgasleidingen. De belangrijkste plek is de Oldeneibergse Es tussen Stokkersweg en Groeneweg. De laatste weg was ooit een drijfweg voor het vee van op of bij de es staande boerderijen naar het meer zuidelijk gelegen Oldeneibergse Veld. Er lijkt een groot gebied ontgraven te worden. Omdat er twee jaar geleden geen proefsleuven zijn gegraven in dit deel van de es, vraag ik mij af of er archeologische begeleiding plaatsvindt. Dat lijkt mij toch wel het minste voor in de regel zo’n interessante historische locatie. Vanmiddag heb ik er in ieder geval nog niets van gezien.

De werkzaamheden om aardgasleidingen dieper te leggen op het N18-tracé tussen de Leugemorsweg en de Stokkersweg ter hoogte van de Biezebeek-erven. Links op de achtergrond het in 1299 voor het eerst vermelde erve Biezebeek, rechts het in 1933 afgesplitste erve Nieuw Biezebeek.

In het ten noorden van de Berkel gelegen deel van de buurschap Olden Eibergen wordt eveneens gewerkt aan het dieper leggen van aardgasleidingen. Dat gebeurt hier in de Bosweide, die in zijn geheel ooit behoorde tot het in 1299 voor het eerst genoemde en omgrachte erve Biezebeek (linksachter). Die boerderij werd in 1933 gesplitst. Nieuw-Biezebeek staat rechts op de foto. Hoewel de Bosweide historisch en archeologisch niet erg waardevol is, kunnen in het deel bij Biezebeek (vóór de kapschuur) nog wel eens sporen van een diepe dubbele gracht zitten. Ik kan het weten, want Nieuw-Biezebeek mijn geboortehuis. Bij het graven van een scheidingssloot in de Bosweide kwamen in de jaren ’80 twee scherpe profielen van diepe sloten tevoorschijn. Hopelijk komt er voldoende aandacht voor de archeologische begeleiding van de werkzaamheden rond de aanleg van de nieuwe N18.

Literatuur
K.J. Steenhouwer, Eibergen. Fietsen langs grenzen en graven. Archeologische routes in Nederland, 42 (Amersfoort 2004)

Monumenten, Monumenten, Stad Borculo, Stad Borculo, Watermolens, Watermolens

Twee bijzondere stenen in de Borculose korenmolen

31 mei 2015 Stad en Heerlijkheid Borculo

Het Borculose molencomplex in 2013, met links de oliemolen en rechts de korenmolen met de twee bijzondere stenen.

Een van de mooiste plekjes van de stad Borculo is het watermolencomplex. Ooit behoorde deze molen tot de vrije (allodiale) bezittingen van de Heren van Borculo. Over de ouderdom van het molencomplex is nog wel veel onduidelijk. H. Hagens[1] meent, dat de molens waarschijnlijk niet veel ouder zullen zijn dan het midden van de 16^de eeuw. In een gerechtelijk getuigenverhoor van 7 januari 1601 ‘stylo novo’ wordt aan Johan Kloth, Else Vaecks en Gerdt Wantscher gevraagd of zij konden bevestigen dat de olie- en korenmolens van Borculo als vrije goederen door de Heer van Borculo waren aangekocht van de familie van Keppel (heren van Verwolde)? De verklaring speelde een rol in het proces[2] tegen de vorstbisschop van Münster voor het Hof van Gelderland in 1613. Het was in het belang van de eisende partij, graaf Joost van Limburg en Bronckhorst, beoogd heer van Borculo, om het aantal allodiale goederen zo groot mogelijk te maken, want dan vielen die niet onder de leenband met Münster. De vraag luidde letterlijk:

‘Zum dritten, ob nitt zeugen bewust unnd van ire elteren dick unnd vaken gehortt haben, auch ein gemeinsaem ist gewesenn, dass die oly- unnd korenmollen zu Borkelo freigh synt angekofft van den vonn Keppel, heren zu Verwolde, stedes unnd alle zu zeitt vor vrigh gudt gementlichen geachtet, reputirt unnd gehalten syndt?’

Getuige Johan Kloth, die verklaarde ouder dan 60 jaar te zijn en zeker 52 jaar in Borculo gewoond te hebben, kon de vraag niet beantwoorden.

Getuige Elske Vaeck, die ook verklaarde ouder te zijn dan 60 jaar, was in Borculo geboren en getogen. Zij had van wijlen haar vader, die ouder was geworden dan 80 jaar, gehoord, dat de zuster van graaf Joost, gravin Anna, die in 1528 was gehuwd met Gumprecht van Neuenahr, op haar sterfbed (tussen 1544 en 1553) aan haar broer gezegd had,

‘datt sie van irenn bruhtschatte dem armen zu Borckelo ethwess ahn korn unnd geltt jarlix geven offte machenn woltte. Unnd konde solch koren unnd geldtt nergentt frier legenn dan ihn die koren unnd olymolle als vrigh gutt, darvan die moder unnd broder siegell und breve gegevenn.’

Zou daar de schenking van een rente uit de molen aan de Borculose armen door graaf Joost in 1552 mee te maken hebben? Zij zou haar moeder (gravin Mette van den Bergh, overleden in 1539) en haar broer daarvan bewijsstukken overlegd hebben. Maar die zijn niet bewaard gebleven. De inhoud van deze getuigenis strookt deels ook niet met de feiten.

De laatste getuige, Gertt Wantscherer, verklaarde tussen de 70 en 80 jaar oud te zijn. Hij had slechts ‘mehrmals horen seggen, dass gerortte mollen frigh werenn’.

Met zulke getuigenissen schoot de eiser niet echt op. Maar het is wel duidelijk dat de geschiedenis van de Borculose molens nog wat open eindjes heeft.

Het tot nu toe oudste en ‘harde’ gegeven over de Borculose molens dateert uit 1552, als graaf Joost van Bronckhorst en zijn vrouw, gravin Maria von Hoya en Broickhuesen aan de armen in het gasthuis van Borculo een rente schenken van 32 malder rogge jaarlijks, gaande uit de korenmolen aldaar, en een rente van 16 guldens uit de oliemolen.[3]

Het wigbold Borckeloe op een Münsterse Berkelkaart uit de periode 1580-1615. Het kasteel ontbreekt. De kerktoren heeft geen dak. Twee poorten, de stadswal is voorzien van een palissade. Ook het molencomplex is afgebeeld (FSSA Anholt)

Oud of niet, de watermolen speelde een belangrijke rol in de verdediging van de stad aan het eind van de 16^de eeuw, toen ook de neutrale Heerlijkheid Borculo te maken kreeg met het strijdtoneel van de Tachtigjarige Oorlog. In 1591 kreeg gerichtsschrijver Gerhardt van Wullen toestemming om bij de molen een huis te bouwen, onder de voorwaarde, dat hij een stenen muur uit het water zou optrekken. Deze muur moest zodanig gebouwd worden, ‘dass men in noithfall darauss scheissenn unnd wehr doen konde´.[4] Het was toch al een jaar waarin het stadsbestuur druk bezig was om van de Münsterse regering toestemming te krijgen tot ‘tymmeren zu schutzunge unnd bevestiginge dess vleckes Borckelo’. Ook andere werken mochten uitgevoerd worden ter versterking van de stad. Ten behoeve van de ‘verbouwinge der stadtporten, hameien unnd slachbomen’ werd hout beschikbaar gesteld.[5] Een volgende vermelding dateert uit 1602. Op 12 oktober van dat jaar werden tussen het stadsbestuur en de Munsterse afgevaardigden besprekingen gevoerd over o.a. het herstel en uitbreiding van de schans binnen de watermolen en de molenstraat. De Munstersen willen een kostenspecificatie zien van de reparatie en willen bovendien dat er een wal met borstwering[6] gemaakt wordt. De straat moet van steen gemaakt worden en ook daarvan moet de stad een kostenspecificatie overleggen.[7]

Uit de heerlijkheidsrekening van 1580-1581 blijkt dat de water- en oliemolen zijn verpacht aan Henrich Stalknecht voor 800 gulden.[8] Dat was een aanzienlijk hoger pachtbedrag dan de Nieuwe Molen in Olden Eibergen, de Groenlose watermolen en de windmolens van Neede en Lichtenvoorde moesten opbrengen. Deze molens waren eveneens Borculose bezittingen. Veel meer wordt er niet over de Borculose molens niet vermeld in deze oudste heerlijkheidsrekening.

Ook in latere jaren brachten de Borculose molens veel meer pacht op dan de andere Heerlijkheidsmolens. De koren- en oliemolen in de stad werden in het midden van de 17de eeuw verpacht voor 1400 daalders of 2100 guldens. Zij was daarmee de belangrijkste molen van de heer van Borculo. In 1658 werd het molencomplex uitgebreid met een vol- en eekmolen, die echter vóór 1845 al weer was verdwenen. De pacht van de ‘water-, koorn-, oly- en eekmoolen’ deed in 1777 nog 1700 gulden.

De korenmolen met linksonder de twee bijzondere stenen en rechts het restant van de schoorsteen van de cichoreifabriek van Schaars.

In 1812 werden enkele Borculose Domeingoederen verkocht, waaronder ook de watermolen. Koper werd C.F. Beins, die de molen in hetzelfde jaar nog doorverkocht aan H. Reerink. Later werd het complex verkocht aan olieslager J. Heukelman. In 1886 werd de oliemolen verkocht aan het pas opgerichte Waterschap van de Berkel. D.H. Schaars, die was gehuwd met een dochter van Heukelman, bouwde in 1881 een chichoreifabriek naast de korenmolen.

Eerste steen of gedenksteen uit 1881 in de schoorsteen bij de Borculose korenmolen. Ook deze steen bevat een ligatuur: '&'. — Eerste steen of gedenksteen uit 1881 in de schoorsteen bij de Borculose korenmolen. Ook deze steen bevat een ligatuur: ‘&’.

In 1921 werd deze verplaatst. In 1924 werd de gemeente Borculo de nieuwe eigenares van de korenmolen. Het Waterschap van de Berkel verkocht in 1957 de oliemolen eveneens aan de gemeente. De laatste korenmulder was Bouwmeester, die na de Tweede Wereldoorlog de produktie op de molen stopzette. Het molencomplex werd in 1971 gerestaureerd. De korenmolen kreeg een functie als restaurant, terwijl de oliemolen ingericht werd als tentoonstellingsruimte. Thans (2015) is er ook een restaurant in gehuisvest. De meest gedetailleerde tekening van de molenwerken is gemaakt door Willem (W.C.A.) Staring omstreeks 1845. De tekening is gepubliceerd door H. Hagens in zijn welbekende boek over de Oost-Nederlandse watermolens en is ook te vinden op deze website.

In de korenmolen bevinden zich twee bijzondere stenen, beide daterend uit de jaren tussen 1683 en 1722. Dat kan afgeleid worden van de namen die erop vermeld staan. Het betreft graaf Wilhelm Frederik van Limburg Stirum (1649-1722), heer van Borculo sedert 1680, en diens vrouw Lucia van Aylva (1660-1722). Het paar huwde in 1683.[9] Hagens[10] vermeldt dat de stenen ‘waarschijnlijk afkomstig’ zijn ‘uit het in 1870 afgebroken kasteel van Borculo. Ik betwijfel dat: het kasteel waar het genoemde echtpaar woonde, was al omstreeks 1770 gesloopt tot op de fundamenten en de kelders na. Het gravenpaar was bovendien te veel in strijd verwikkeld met schuldeisers om nog zelf veel te kunnen verbouwen aan het grote kasteel, laat staan daar (nieuwe) gedenkstenen te plaatsen. Ik meen daarom dat de stenen of omstreeks 1770 zijn verplaatst bij gelegenheid van de sloop van het kasteel, of rechtstreeks geplaatst zijn in de korenmolen. Dat laatste zou dan kunnen duiden op molenbouwactiviteiten in de jaren tussen 1683 en 1722. Hergebruik van bouwmateriaal was overigens zeer gewoon. Dat het gravenpaar zuinig moest zijn blijkt ook wel uit de stenen, die, wat wel waarschijnlijk is, hergebruiksexemplaren zijn en optimaal gebruikt moesten worden om alle namen en titels geplaatst te krijgen. Op beide stenen wordt bovendien (noodgedwongen) veel gebruik gemaakt ligaturen, enige aaneengekoppeld geschreven letters, zoals ‘&’(=et, en) en (in feite) ook de ‘w’ (Engels: double u).

Nu de tekst op de stenen. In de transcriptie, na de foto, heb ik de ligaturen onderstreept. De letters die op de stenen ontbreken en/of niet (meer) leesbaar zijn, zijn tussen schrijvershaken [] toegevoegd. De interpunctie heb is ook van mijn hand. Tenslotte zijn alle letters ‘u ‘, die als ‘v’ gelezen moeten worden, ook als zodanig getranscribeerd:

Steen 1:

Lucia gravinne v.
Limborg ende Bronchors[t],
vrowe tot Stirum,Wis[ch],
Borkelo ende Ghemen,
Erfbannervrow van
Gelderlant, geboorn[e]
Van Aiilva, etc.

Steen 2:

[Fre]deric Wilhelm, grae[f] [tot]
[Lim]borg ende Bronchorst, h[eer]
tot Stirum, Wisch, Borkelo en[de]
[Gh]emen, erfbannerheer van Geld[erland]
[Li]eutenant-admiral van
Frieslant, stad Groningen
ende Ommelanden, etc.

Als u er zin in heeft is het een mooie oefening in oud-schrift, als u dit mooie plekje bezoekt.

Bennie te Vaarwerk

Overige literatuur (niet in de voetnoten genoemd):

H.W. Heuvel, ‘Borculo in de 1^e helft der 19^e eeuw’, in: Idem, Nagelaten Werk (Enschede 1973), 135-163, i.h.b. 148-149.
A.J. Derking, ‘De toestand van de Borculose watermolen op 1 mei 1642’, in: Kleine Reeks, Verhalen over de geschiedenis van stad en heerlijkheid Borculo, nr. 10 (2004), blz. 43-44

[1] Over deze molen is het meest volledig geschreven door H. Hagens, Molens, Mulders, Meesters. Negen eeuwen watermolens in de Gelderse Achterhoek, Salland en Twente (Almelo, 1978), blz. 122-128. In onderhavig blok zijn enkele niet onbelangrijke ´nieuwe´ gegevens toegevoegd aan de Borculose molengeschiedenis. Tenzij anders vermeld, zijn de gegevens afkomstig uit diens molengeschiedenis.

[2] Gelders Archief, Hof van Gelderland, Civiele processen, inv.nr. 5052/17

[3] Gelders Archief, Archief Heren van Borculo (0378) inv.nr. 16 (regest 1158), Rentebrief 1552.

[4] Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers (ECAL), Oud-archief (OA) Borculo, inv.nr. 1, Legerboek, fol. 19.

[5] ECAL, OA Borculo, inv.nr. 1, Legerboek, fol. 16v.

[6] Een borstwering is een verhoogd gedeelte van een verdedigingsmuur of wal die meestal tot borsthoogte reikt (W.H. Schukking, Vestingwerken in Nederland (Zutphen 1988))

[7] ECAL, OA Borculo, inv.nr. 1, Legerboek, fol. 45-46.

[8] Landesarchiv Nordrhein-Westfalen, Abteilung Westfalen (LANRW-AW), Fürstentum Münster, Landesarchiv, 504, Nr. 7., fol. 75v. De rekening van de heerlijkheid Borculo over 1580-1581 is uitgegeven door de Stichting Stad en Heerlijkheid Borculo als bronnenpublicatie nr. 6 in 2008.

[9] A.P. van Schilfgaarde, De graven van Limburg Stirum in Gelderland en de geschiedenis hunner bezittingen. Eerste stuk. Geschiedenis. Inventaris. (Assen 1961), blz. 80-84.

[10] Hagens, a.w., blz. 125

Heren van Borculo, Hof te Borculo, Kwestie Borculo, Kwestie Borculo, Münster, Provincie Gelderland, Vonnis 1615, Vorstbisdom Münster

Het testament van graaf Joost van Bronckhorst, heer van Borculo, uit 1550, of hoe een ‘gat’ een kwestie veroorzaakte

30 mei 2015 Stad en Heerlijkheid Borculo

Op vrijdagochtend 5 december 1550 vond in de grote kamer van het Hof te Borculo een belangrijke gebeurtenis plaats, een gebeurtenis die de geschiedenis van stad en heerlijkheid Borculo voor meer dan een eeuw zou bepalen. Deze ‘groisse staven’ was een belangrijk vertrek in het kasteel. Dat weten we uit de boedelbeschrijving van het kasteel Borculo uit 1554.[1] Er was o.m. een pronkkast met kostbaarheden (‘trisoer’) aanwezig, een drankenkast (‘schenckschive’), enkele tafels, stoelen en banken en er hing een kroonluchter.

In die kamer verscheen tussen 10.00 en 11.00 uur ten overstaan van openbaar notaris Johan Waterfoir en zeven getuigen in hoogsteigen persoon, Joost, graaf van Bronckhorst en heer van Borculo. In zijn hand hield hij een ongeopende, opgevouwen en verzegelde perkamenten akte vast. De graaf vertelde de aanwezigen dat die akte zijn testament bevatte. Hij had het laten opmaken ‘bij guider gesuntheit seins liebs, auch vernunfft (verstand), verstantz und synnen’. Dat was een vereiste voor het rechtsgeldig kunnen laten opmaken van een testament. De notaris bevestigde dat, door tussen haakjes te vermelden: ‘woe oegenscheinlich an sijner gnaden zu sehen waer’.

Graaf Joost van Bronckhorst, geboren 2 december 1503, was op dat moment dus net 47 jaar geworden. Hij was toen al 32 jaar heer van Borculo. Feitelijk was hij dat al in 1508, toen zijn vader Frederik overleed, maar Joost werd pas in 1518 meerderjarig verklaard. In 1530 trouwde hij met gravin Maria von Hoya (geb. 1508). Sedert 1533 noemde hij zich graaf van Bronckhorst.[2] Graaf Joost van Bronckhorst overleed op 15 oktober 1553 op Huis Eerbeek op de Veluwe. Hij werd overeenkomstig zijn nog te bespreken testamentaire beschikking in Borculo begraven. Het huwelijk van Joost en Maria was kinderloos gebleven. De leenband met het vorstbisdom Münster heeft hij onderhouden. In 1529 werd hij beleend met het manleen ‘dat slott, wigbolt und alynge [gehele] herschap van Borckloe’ en in 1542 gebeurde dat opnieuw in vrijwel dezelfde bewoordingen. Dat graaf Joost de Münsterse leenheerschappij over Borculo erkende, blijkt ook uit de toekenning van een lijfrente (‘lijftocht’) aan zijn vrouw in 1540, waarvoor de vorstbisschop van Münster zijn toestemming had gegeven.[3] Voorts gaf deze hem in 1549 toestemming om een testament te mogen maken. Graaf Joost van Bronckhorst had één zuster, nl. Anna, die in 1528 was getrouwd met Gumprecht von Neuenahr. Mogelijk is dit huwelijk kinderloos gebleven en was zij al vóór haar broer overleden.[4] In de directe familie waren er dus geen erfgenamen meer, terwijl de aard van het leen, nl. een manleen, erfopvolging in de vrouwelijke lijn niet zou toestaan. En zo kon het gebeuren, dat de graaf op 5 december 1550 wel een testament liet opmaken, maar daarin geen naam van een erfgenaam vermeldde. Die leegte, dat ‘gat’ in het testament, zou de gemoederen meer dan een eeuw bezig houden, was er uiteindelijk ook een belangrijke oorzaak van dat Borculo op 20 december 1615 ‘Nederlands’ grondgebied werd. Op zijn beurt gaf die gebeurtenis op 14 september 1665 de Münsterse vorstbisschop Christoph Bernhard von Galen aanleiding om de Republiek de oorlog te verklaren. Een kortdurend ‘landoorlogje’, waarin de vorstbisschop vergeefs poogde de heerlijkheid weer onder Münsters gezag te plaatsen, was het vervolg.

Op 5 december 1550 was het dan zover, dat Joost van Bronckhorst, heer van Borculo zijn testament liet opstellen. Naast de gebruikelijke argumenten, nl. dat niets zekerder is dan de dood en niets onzekerder dan het tijdstip daarvan, speelde in de overwegingen ook het onzekere lot van de graafschap Bronckhorst en de heerlijkheid Borculo[5] een belangrijke rol. Hij wilde twist en haat voorkomen, vrede en eendracht tussen zijn verwanten bewaren. Een zekere vooruitziende blik bezat de graaf dus wel. Maar of juist dit testament daaraan bijgedragen heeft? Het tegendeel was eerder het geval.

Detail uit de eerste bladzijde van het testament van graaf Joost van Bronckhorst, heer van Borculo, uit 1550. Daarin zijn enkele regels leeggelaten. Deze waren bestemd voor de naam van de enige erfgenaam van de in 1553 kinderloos overleden heer. (NA, Coll. v. Limburg Stirum, LN58)

Allereerst bepaalde hij dat hij ‘nae christlicher ordenungh’ en zonder pracht en praal begraven wilde worden ‘in unser flecken zu Borckelloe in der pfarkirchen daerselbst’. Hij wilde een christelijke begrafenis, wat in zijn geval vrijwel zeker geen rooms-katholieke begrafenis was. Hij en (vooral) zijn vrouw waren de Augsburgse confessie, dus het Lutheranisme toegedaan. Die begrafenis moest plaatsvinden in de ‘vlek’ Borculo. Het gebruik van dat begrip door de heer van Borculo is op zijn minst merkwaardig. De benaming ‘vlek’ wordt gebruikt voor een lagere vorm van stad-zijn. De vorstbisschop gebruikte in de leenoorkonden meestal de benaming ‘wigbold’, ook een vorm van stad-zijn, die al dichter bij het stadsbegrip komt. De begraafplaats was de kerk van Borculo, de kerk die door zijn ouders in 1509 tot parochiekerk was verheven.

De kerk van St.-Joris te Borculo werd door toedoen van de ouders van graaf Joost van Bronckhorst in 1509 tot parochiekerk verheven. Zij is de grafkerk geworden van veel heren en vrouwen van Borculo. Helaas is daar nagenoeg niets meer van te zien.

Dan gaat de testateur over tot de aanwijzing van een ‘einigen erbfolger und erbgenaemen’. Die regels blijven echter leeg (zie afbeelding boven). Wist hij het nog niet? Dat lijkt me onwaarschijnlijk voor iemand die geruzie over de erfenis en erfopvolging wilde voorkomen. Verderop in het testament behoudt hij zich alle rechten met betrekking tot wijzigingen voor. Die enige erfgenaam moest wel de lijftocht van de gravin-weduwe erkennen en moest wachten totdat beiden overleden waren vóórdat de goederen e.d. aanvaard konden worden. Ook moest de erfgenaam de naaste bloedverwanten een uitkering (legaat) doen in goudguldens. Maar de hoogte van het bedrag was wederom niet ingevuld. Wanneer zij dit legaat niet zouden aanvaarden, dan zou dat aan de armen gegeven moeten worden.
Voor de bekrachtiging van het testament had de graaf zeven getuigen en een openbaar notaris aangezocht:

Maarten van Rossum (c. 1478-1555) genoemd, heer van Poederoyen en pandheer van de naburige heerlijkheid Bredevoort. Uit zijn getuigenis blijkt dat graaf Joost het testament niet voorgelezen heeft, maar alleen verteld heeft hoe hij zijn zaken had geregeld en dat het zijn testament betrof. Met hem en de navolgende getuige was Gelderland goed vertegenwoordigd bij deze gebeurtenis.
Evert van Hekeren[6] was heer van Ruurlo en Nettelhorst. Hij was in 1538 lid van de Ridderschap van het Kwartier van Zutphen en in 1555 gedeputeerde van het Kwartier. In 1561 werd hij benoemd tot stadhouder en richter van de lenen van Gelre en Zutphen. Via zijn gelijknamige grootvader, die drost en richter van Borculo was geweest, had hij een band met die heerlijkheid.
Ambrosius van Viermunden, drost van Oinck (Öding in Münsterland, bij Winterswijk). Hij was leenman van de heer van Borculo wegens het Huis Mallem en lid van de Borculose ridderschap. Hij wordt ook in 1556 genoemd in een verklaring van Maria von Hoya, weduwe van graaf Joost van Bronckhorst, heer van Borculo, betreffende haar lijftocht;[7]
Joest Nagell, heer van Olden-Ampsen bij Lochem;
Zweer van Beevervoerde (Gelselaar/Diepenheim). Lid van de ridderschap van Borculo. Ook hij wordt in 1556 genoemd in een verklaring van Maria von Hoya, weduwe van graaf Joost van Bronckhorst, heer van Borculo, betreffende haar lijftocht;
Thomas van Boerloe, burgemeester van Zutphen, overleden in 1566;
Alphardt van Eyll, burgemeester van Zutphen.

Alle getuigen bevestigen de rechtshandeling en bevestigden er hun zegel aan. Notaris Waterfoir bevestigde de handeling met zijn notarismerk. Dat deed hij ook op het afschrift, dat daarmee een formele status kreeg.

Het voor openbare notarissen verplichte notarismerk, dat ook een bevestiging van de erin vervatte handeling is. (NA, Coll. v. Limburg Stirum, LN 58)

In de resterende drie jaren van zijn leven heeft graaf Joost van Bronckhorst geen nieuw testament gemaakt, het bestaande gewijzigd of aangevuld. Toen graaf Joost van Bronckhorst op 15 oktober 1553 overleed op zijn geliefde huis Eerbeek, begon de strijd tussen de zelfbenoemde erfgenamen, beide verwant aan het Huis Bronckhorst via de vrouwelijke lijn. Dat waren de graaf van Diepholt, die afstamde van Otto van Diepholt en Heilwich van Bronckhorst (gehuwd in 1441), en Ermgard van Wisch, dochter van Hendrik van Wisch en Walburgh van den Bergh, de zuster van Mette van den Bergh, de moeder van graaf Joost van Bronckhorst. Ermgard trouwde in 1539 met Georg van Limburg Stirum. Haar kleinzoon, graaf Joost van Limburg Stirum, geboren op Huis Borculo in 1560, en zoon van graaf Herman Georg van Limburg Stirum en Maria von Hoya, het gelijknamige nichtje van de gravin-weduwe van Bronckhorst en lijftuchteres van Borculo. Het lijkt mij aannemelijk dat graaf Joost van Limburg Stirum zijn voornaam te danken heeft aan graaf Joost van Bronckhorst. Alles wijst erop dat Bronckhorst en Borculo in handen moesten komen van Van Limburg Stirum. De vorstbisschop van Münster benadrukte het karakter van het leen Borculo (over Bronckhorst had hij niets te zeggen), nl. een manleen, dat alleen in de mannelijke lijn vererfd kon worden. Dat dit niet strookte met de praktijk in het vorstbisdom deed er in de (principiële) juridische strijd niet toe. De gravin-weduwe zette alles op alles om de bestaande status quo van 1553, dus inclusief de handhaving van de Augsburgse Confessie in de heerlijkheid, te handhaven. Daarin is zij zeker geslaagd. Later dit jaar publiceer ik nog een biografietje van deze krachtige vrouwe van Borculo.

Over de juridische strijd over de opvolging in Borculo zijn veel boeken geschreven en bestaan nog dikkere stapels archieven. Uiteindelijk was niet het juridische gelijk doorslaggevend, maar de politieke macht of onmacht, het is maar net vanuit welke invalshoek je de zaak bekijkt. En eigenlijk geldt dat voor zowel de uitkomst van het proces voor het Hof van Gelderland als de pogingen van de vorstbisschop van Münster om met de wapens zijn gelijk te halen. In de komende maanden zal ik op verschillende zaken rond de ‘kwestie Borculo’ nader ingaan.

Bennie te Vaarwerk

Zie ook deze pagina voor meer documenten betreffende de kwestie Borculo

[1] Nationaal Archief, Collectie Van Limburg Stirum, inv.nr. 113. Inventaris van de inboedel van de huizen Borckello, Amerschott, Lechtenfoirde, Brunckhorst,Ertbecke en van de lasten en schulden op de graafschap Bronckhorst en de heerlijkheid Borculo berustende, 1554. De transcriptie is hier te vinden

[2] Gegevens ontleend aan A.P. van Schilfgaarde, ‘De heren en graven van Bronckhorst’, in: De Nederlandsche Leeuw, 74^ste jaargang (1957), kol. 67-88, hier, kol. 74-75.

[3] De gravin-weduwe, werd op 6 februari 1557 door de gekozen, maar niet gewijde, vorstbisschop Wilhelm von Ketteler, beleend met de lijftucht van de na de dood van graaf Joost van Bronckhorst aan het Stift Münster ‘erledigte unnd heimgefallene’ ‘slott, wigbolt und alinge herschap Borckelo sampt allen eren in- und tobehoringen, gudern.’ (Landesarchiv Nordrhein-Westfalen, Abteilung Westfalen, Mscr. VII, Nr. 407).

[4] Van Schilfgaarde, ‘De heren en graven van Bronckhorst’, a.w., kol.75, noot 81.

[5] In het testament heeft hij het soms over ‘herlicheiden’ (mv), en soms over de ‘herlicheit Borckelloe’. Ik kan er niets anders van maken dan dat hij steeds de heerlijkheid Borculo bedoelt.

[6] K.J.W. Peeneman, Archief van het Huis Ruurlo, 1367-1982 (Arnhem 1994), blz. 30, 59

[7] Gelders Archief, Archief Heren van Borculo, inv.nr. 255.

Borculose sprokkels, Bronnen, Bronnen, Heerlijkheid Borculo - algemeen, Heerlijkheid Borculo - algemeen, Monumenten, Rekeningen, Rekeningen, Stad Borculo

De rekening van de Heerlijkheid Borculo over 1674

23 mei 2015 Stad en Heerlijkheid Borculo

Oude jaarrekeningen, ik schreef het al eerder, zijn een rijke bron van informatie. In Nordrhein-Westfalen is men zelfs zo ver, dat er dit jaar een studiedag gewijd wordt aan het belang van die rekeningen voor de stads- en dorpsgeschiedenis. In Gelderland mis ik zo’n aanjaagfunctie bij het Gelders Erfgoed. Maar dat terzijde.

Het begin van de Heerlijkheidsrekening over 1674 (NA, Coll. van Limburg Stirum, LN22)

De vandaag gepubliceerde bewerking van de rekening van de Heerlijkheid Borculo over 1674 is daarop geen uitzondering. Deze rekening is aanzienlijk korter is dan de rekening van 1580-1581, die in 2008 door de Stichting Stad en Heerlijkheid Borculo als Bronnenpublicatie 6 werd uitgegeven. De rekening over 1674 omvat in de transcriptie slechts 8 tegenover destijds 119 bladzijden. De rekening is naar tegenwoordige maatstaven verre van compleet. Zo worden niet alle inkomsten en uitgaven vermeld. We weten dat de graven van Limburg Stirum voortdurend in geldnood zaten. Dat blijkt ook uit deze rekening, hoewel de schulden niet vermeld worden. We zien wel dat een hele reeks aan pachtgoederen verpand is. De ‘pandheren’ krijgen daarom ook de pacht. Die verpanding betreft de goederen Lubberdinck, Ruller, Holtvooght, Vorckinck, Huijninck, Lerinck, de Hoff te Lintvelde, Velthuijs, Welinck, Aamschot, Weninkmole, Werninck, Hunnelinck, Bleecken, Negberink, Wunnekink, de Hoff te Haerlo, Geerdinck, Bruijninck, Biezebeek, Butz, Poppink, de havezate Borg in Rekken, Meerbeek, Odink en Horst. Ook de Nieuwe Molen op de Berkel in Olden Eibergen is in pand uitgedaan. Dat alles heeft tot gevolg dat Otto van Limburg Stirum, de heer van Borculo ten tijde van de rekening, veel inkomsten moet missen. Het is dan ook geen wonder dat de rentmeester de rekening met een flink tekort moet sluiten. De watermolen van Borculo wordt, zo blijkt, ’ten dienste van de hofholdinge geholden’. Bovendien trekken de Armen van Borculo er elk kwartaal acht molder rogge uit. Honger hoefden die in Borculo niet te lijden. De Needse windmolen was ook in pand uitgegeven. De pacht werd betaald aan de Deventer burgemeester Boekholt, die ook veel andere Borculose goederen in pand had. Hij was een belangrijke crediteur van de heer van Borculo. Overigens, het dure onderhoud van de molen bleef wel voor rekening van de heer.

De inkomsten komen vooral uit de verpachting van landerijen in de omgeving van kasteel en stad: de Hagen, Hambroek, Deugenweerd. Voorts uit belastingheffing (kannenaccijns), tienden, garfpachten en pachtvarkens. Tenslotte uit de Borculose koren- en oliemolens. Opvallend is dat de beide dochters van de heer, Amalia Louise Wilhelmina en Maria Ursula, als ‘zakcent’ de pachten uit het Borculose percelen de Appelhof, de Wildbaan en uit de Hof te Vaarwerck (250 gulden) trokken. Dus ook die inkomsten liep de heer mis. Waar de zoons van leefden, wordt nergens vermeld.

Het fraaie molencomplex te Borculo in 2013, met links de oliemolen en rechts de korenmolen. Het complex moet gebouwd zijn tussen 1683 en 1722. Blijkens de rekening werd er gemalen voor de hofhouding. Dat je er nu goed kunt eten is daarom geen nieuws.

Aan de uitgavenkant vallen vooral de kosten voor (onderhoud van) de molens van Borculo en Neede op, de hofhouding, salarissen (rentmeester: 200 gulden), drank (bij bijna alle gelegenheden), reparaties van bruggen en Avinksluis. Een bijzondere vermelding is de nieuwbouw van een boerderij van vijf gebond (gebinten) op ‘Groote Cormelinck’ (Groot Kormelink) in Olden Eibergen. Het oude huis was afgebrand. De kosten daarvan bedroegen maar liefst 524 gulden en was daarmee de grootste (genoteerde) uitgavenpost dat jaar.