Losse snippers en ‘hergebruik’ van archieven: het charter ‘Reirinck’

Reirinck te Zwolle
Herberg en bierbrouwerij ’t Reirinck in Zwolle bij Groenlo (2014). In de voormalige herberg zijn nu appartementen gevestigd.

Archiefonderzoekers, zeker zij die oude archieven gebruiken, kennen ze wel: de bijvoorbeeld ten behoeve van de boekbinding of voor versterking van een band van een boek gebruikte snippers van meestal perkamenten stukken. Soms werden zelfs (bijna) complete perkamenten archiefstukken als omslag voor een boek of een register passend gemaakt en hergebruikt. Dat was bijvoorbeeld het geval met het charter (dit is een akte op perkament voorzien van zegel(s) ter bekrachtiging) dat ik onlangs ter inzage kreeg van Anton en Ria Hoeks op ‘Reirinck‘ in Zwolle bij Groenlo.

Charter 'Reirinck'
Het charter ‘Reirinck”, dat een tweede leven kreeg als boekomslag en daarvoor geschikt gemaakt werd.

De hoeken van het perkament en de dubbelgevouwen onderkant, waarin het zegel bevestigd was  (in vaktermen de ‘pliek’ genoemd), waren er van afgesneden of afgeknipt. Daardoor ontbraken het zegel en is ook de datum weggevallen.  De volgende vraag was of de inhoud van het charter iets te maken had met de geschiedenis van de historische herberg-bierbrouwerij het ‘Reirinck’ in Zwolle bij Groenlo. Want het archiefstuk bevond zich in het archief van dit belangrijke Zwolse goed. Het leidde tot voor kort een tweede leven als omslag van een boek. In de akte dragen de echtelieden jonker Pieter Muijlert en Maria van Langen het vierde deel van hun recht op de grove en smalle Leestense tiend in het kerspel Warnsveld over aan Goschwijn van Lauwick, drost van Bredevoort. Een (familie)relatie met ’t Reirinck heb ik niet kunnen vinden. Wel is de akte te dateren op de jaren tussen 1602 en 1634 op grond van de vermelding van de naam van de scholtus van Zutphen, Burchartz van Westerholt tot Hackfurtt, die als zodanig in die jaren in andere bronnen vermeld wordt. Het is goed denkbaar dat een exacte datering gevonden kan worden als de protocollen van het Zutphense gericht bewaard zijn gebleven. Daarin kan een afschrift of een minuut van dit charter opgenomen zijn.

In een register uit 1572 betreffende de St.-Annavicarie in de kerk van Eibergen, bevindt zich een opgave van de goederen die tot die vicarie (altaarstichting) behoord hebben. Daarin wordt melding gemaakt van de lotgevallen van het Eibergse misboek, dat door de schoolmeester versneden was: ‘dat misseboeck ys versnedden durch unsen schoelmeysteren’. Het is de tijd van de kerkhervorming, de Beeldenstorm is nog maar net achter de rug en, hoewel de Heerlijkheid Borculo nog Münsters en formeel katholiek zou moeten zijn, is uit deze passage wel af te leiden dat het rooms-katholicisme niet meer gepraktiseerd werd. De vrouwe van Borculo, gravin-weduwe Maria von Hoya was zonder twijfel Luthers gezind. In de kerken van de Heerlijkheid Borculo werd hoogstwaarschijnlijk het lutheranisme gepraktiseerd, overigens met goedkeuring van de Münsterse regering, die zelf ook niet erg standvastig was in geloofszaken.
Waarom zou een schoolmeester het misboek versnijden? Omdat het niet meer gebruikt werd? Hergebruik van de snippers voor andere doeleinden? Dat is denkbaar.

Protocol te Vaarwerk
Binnenkant van het hofgerichtsprotocol van de hof te Vaarwerk in Eibergen. Voor de boekbinding zijn drie snippers gebruikt, waarvan er hier één is afgebeeld. (GA, Huisarchief Verwolde)

Ik ken twee Eibergse registers waarin snippers van perkamenten stukken verwerkt zijn ten behoeve van de versterking van de boekband. Dat betreft het markenboek van Mallem, dat in de tweede helft van de 16de eeuw is aangelegd, en het protocol van de hof te Vaarwerk, dat begint in 1602. Dat wil overigens nog niet zeggen dat de snippers uit het Eibergse misboek afkomstig zijn. Nader onderzoek door vakspecialisten moet dat uitwijzen.

Bennie te Vaarwerk

 

Toponiemen in de Heerlijkheid Borculo vóór 1500

Goederenlijst 1188
Fragment uit de goederenlijst van de graaf von Dahl, heer van Diepenheim, uit 1188. Hier worden enkele goederen in het kerspel Neede genoemd: Wicbolding, Oldehare, Weningmole en Wensinc.

Aan de website is onder geschiedenis een pagina toegevoegd met de toponiemen die vóór 1500 vermeld worden. De gegevens zijn hoofdzakelijk ontleend aan gedrukte bronnen en archiefinventarissen en zijn per kerspel (Groenlo, Eibergen, Neede en Geesteren) geordend. De bestanden werden al eerder gepubliceerd op de oude website en meer uitgebreid in één van de nummers van de Kleine Reeks. Bijdragen tot de geschiedenis van Stad en Heerlijkheid Borculo.

Nieuwe bronnen

Het is gelukt om de omvangrijke indexen op de indexpagina te plaatsen. Als het goed is, is die pagina nu volledig bijgewerkt.

Hofbrug Borculo
De Hofbrug te Borculo was een van de weinige mooie bruggen. De ligging en functie maakte dat ook wel wenselijk.

De pagina met de Berkellandse Berkelbruggen is volledig overgezet en aangepast. Alle bruggen en watermolens (de bekende twee te Borculo en Mallem + de omstreeks 1970 gesloopte  Nieuwe Molen in Olden Eibergen, zijn terug te vinden op deze pagina. De volgorde van plaatsing van de bruggen is van west naar oost.

 

Hofrecht te Vaarwerk
Het eerste blad uit het hofboek met het ‘hofhorich rechtt in Vahrwarck’, dat ca. 1602 in dit protocol werd opgenomen.

Op de Bronnenpagina voor de Stad en Voogdij Eibergen zijn enkele documenten betreffende de Oldeneibergse Hof te Vaarwerk geplaatst. Naast een inleiding en archievenoverzicht zijn dat transcripties van de protocollen of hofboeken van het hofgericht uit de jaren 1602-1652 en 1722-1794. Deze bronnen zijn van groter belang dan alleen voor de familiegeschiedenis.

Bennie te Vaarwerk

Nieuwe website

Het heeft wel wat moeite gekost, maar hier is hij dan: de nieuwe website over de geschiedenis van Stad en Heerlijkheid Borculo. Met dank aan Ebbersmedia in Lichtenvoorde. Het was nodig en er is het nodige veranderd:

  • Het blog met de nieuwsberichten is nu geïntegreerd in de website;
  •  De menustructuur is vereenvoudigd;
  • Veel verouderde informatie kon weggelaten worden, waaronder het grootste deel van de bestuursinformatie van de Stichting Stad en Heerlijkheid Borculo;
  • Aan de site is (voorlopig) een forum toegevoegd, waarop belangstellenden met elkaar kunnen discussiëren en eventueel om ondersteuning of hulp vragen bij onderzoek;
  • Verder is de bezem gehaald door de hoeveelheid links en wordt er ook niet ge-deep-linkt (en andersom verwacht ik dat ook niet).
  • Het tot nu toe wat stiefmoederlijk bedeelde Lichtenvoorde heeft een eigen subpagina op de hoofdpagina Geschiedenis>Gebied gekregen, evenals de Stad Borculo en Stad en Voogdij Eibergen. De andere voogdijen (Geesteren, Neede en Beltrum) volgen nog.
  • De pagina ‘Borculose sprokkels’ is nu een subpagina van van de hoofdpagina Bronnen en literatuur. De pagina is flink uitgedund, want veel bronbewerkingen konden bij één van de andere hoofdpagina’s/thema’s ondergebracht worden. De pagina neigt een pagina ‘diversen’ te worden, of, om in klassieke inventarisatietermen te spreken, een rubriek te worden met de titel ‘stukken waarvan het verband met het archief nog niet is gebleken’.

De nieuwe website is nu nog meer bedoeld om belangstellenden in de geschiedenis van het gebied van Stad en Heerlijkheid te voorzien van informatie. Dat kunnen de indexen op het oud-rechterlijk archief van Stad en Heerlijkheid, historische artikelen, bronnenpublicaties, bronbewerkingen en/of foto’s zijn. Want hét uitgangspunt dat mij al die jaren gedreven heeft, wijzigt niet: de geschiedenis van Stad en Heerlijkheid Borculo gaat allen wat aan die in dat gebied wonen en in de geschiedenis van het geheel of de een van de onderdelen geïnteresseerd zijn.
Een ander uitgangspunt bij de ‘hervorming’ (om maar eens een eufemisme te gebruiken) van de website was, dat wat anderen beter en mooier kunnen, niet op deze website herhaald of overtroffen hoeft te worden. Dat betekent dat men hier vergeefs zal zoeken naar min of meer systematisch gedigitaliseerde archieven.  Dat is de corebusiness van de archiefdiensten. Genealogen worden ook uitstekend bediend door die diensten, met name het Erfgoedcentrum Achterhoek en Liemers en het Gelders Archief, én door Genealogiedomein (in de Achterhoek).
Is alles gelukt? Nee. Grote pdf-bestanden moeten nog ge-uploadet worden en flink een aantal pagina’s moeten nog bewerkt worden. Sommige pagina’s keren niet terug als webpagina  maar als pdf-bestand. Dat gaat o.a. gelden voor de boerderijen.
Het kan zijn dat u informatie mist en/of vragen/suggesties hebt, dan kunt u behalve via het contactformulier ook gewoon naar mij blijven e-mailen:   info@heerlijkheidborculo.nl,

Bennie te Vaarwerk

Screenprint oude blog
Screenprint van het oude blog met laatste blogbericht.
Screenprint oude website 13082014
Screenprint van de laatste homepage van de oude website.