Het was me het Open Monumentendagje wel. Er was veel te beleven en nog meer aangekondigd in Berkelland en omgeving. Dat laatste was voor mij reden om naar Groenlo te gaan, maar de kelders van het voormalige stadhuis bleken op Open Monumentendag (en andere dagen) alleen op afspraak geopend. Ook de Oude Calixtuskerk was gesloten voor individuele bezoekers. Het leek in Groenlo wel Gesloten Monumentendag. Jammer. Op de heenweg over de fietsspoorbaan gereden. Door de komst van de nieuwe N18 wordt deze onder de oude gemeente Eibergen op maar liefst drie plekken doorsneden. Een tocht naar Groenlo zal t.z.t. een langdurige onderneming worden, maar dat geldt straks ook voor zo’n tochtje met de auto. Misschien moet er tussen beide plaatsen maar een extra glasvezelverbinding aangelegd worden of een dronedienst ingesteld worden. De mais moest hier en daar al gemaaid worden, omdat men deze week begonnen is met de kap van de bomen voor de aanleg van de weg. In de weidelanden tussen Eibergen en Groenlo zijn de piketpaaltjes voor de nieuwe N18 al geplaatst. Over twee jaar is in dit gebied veel definitief geschiedenis.
Waar de nieuwe N18 de oude N18 kruist: Hupsel, tussen Landweerdijk en Borckinckweg.
In ‘Hupsel-City’, waarvan de oostzijde geheel gesloopt is, werd wel een plek gecreërd voor vleermuizen, die een oude drijfmestkelder en een neo-saksische schurette tot hun beschikking hebben gekregen. Ecologen en biologen verdienen momenteel goud aan de aanleg van de N18.
De nieuwe N18 loopt tussen Groenlo en de Landweerdijk nagenoeg parallel aan de huidige weg. Vanuit de hoek N18-Eimersweg in Hupsel is het tracé van de nieuwe N18 met piketpaaltjes aangegeven. Over enkele weken zal het bos op de achtergrond grotendeels verdwenen zijn.
Dan Berkelland. ’s Morgens werd in Neede de eerste Erfgoedprijs Berkelland uitgereikt aan oud-journalist, Heuvel-, Sluiter- en Zwaluwenkenner Arend Heideman. Zeer verdiend overigens.
In het Museum De Scheper was er een doorlopende belangstelling voor o.a. de tentoongestelde missaalrest, waarover ik al eerder geblogd heb.
Aan het eind van de middag nog even de Kastanjefabriek, de in 1834 door J.P.B. Bouquié in 1834 gebouwde textielfabriek in de Eibergse buurschap Mallem, bezocht, die verbouwd wordt tot hotel. Ik hoop dat het allemaal lukt. Aan het eind van het jaar zit het dak weer dicht. Bij elk bezoek laat de fabriek nog verrassingen zien.
De Kastanjefabriek was vandaag opengesteld. Ik heb begrepen dat er (terecht) veel belangstelling voor was. Het werk heeft lange tijd stilgegelegen, maar ik begreep van initiatiefnemer Heinen uit Halle, dat er nu weer schot in de zaak komt. Er wordt een hotel in gevestigd. De plek is prachtig, het gebouw kan weer prachtig worden en over twee jaar gaat het doorgaande verkeer niet meer door Eibergen en langs de fabriek. Eibergen, het Ommen aan de Berkel.
De voorzijde van de Kastanjefabriek. Voor de bouw van de fabriek is gebruik gemaakt van een in Eibergen nagenoeg niet voorkomende baksteen. De eigenaar heeft met de hand vervaardigde stenen bij laten maken, wat ook wel nodig is, gelet op het vele uitstukwerk.
Kastanjefabriek Eibergen, detail. Ik heb de indruk, dat de fabriek in oorspronkelijke aanleg niet over een verdieping (hooguit een zolderverdieping) beschikte. Maar ik hoop nog eens een bestek en bouwtekeningen te vinden.
Detail van het muurwerk aan de zuidzijde van de Kastanjefabriek. Het lijkt alsof er papier binnenin zit, en zo voelde het ook. Ik meen dat er geen later geplaatste binnenmuur aanwezig is.
Binnenconstructie van de Kastanjefabriek. Om deze betonnen binnenconstructie is het gebouw helaas nooit aangewezen als Rijks- of gemeentelijk monument. Die constructie is het behoud van het gebouw geworden. Een beetje (interieur)architect kan er iets moois van maken, temeer daar het gebouw potentieel over genoeg ramen beschikt.
Soms verdwijnen karakteristieke panden geleidelijk uit de tastbare geschiedenis. Het erve Brooks aan de Rekkense Binnenweg behoort tot die categorie. In drie jaar tijd verdween het van de aardbodem. Overigens met een langere voorgeschiedenis, want er was al jaren geleden een oerlelijke schuur meteen voor het oude voorhuis gebouwd. Als er een prijs uitgereikt zou kunnen worden voor verwaarlozing c.q. vernietiging van (potentieel) erfgoed, dan zou ik die dit jaar willen uitreiken aan de eigenaar van dat ooit zo karakteristieke T-huis in Rekken. Het gezegde, alles van waarde is weerloos, gaat ook hier op.
Het erve Brooks in Rekken op 9 maart 2014. Het verval wordt goed zichtbaar.
Het erve Brooks in Rekken op 4 oktober 2015. Het dak is al grotendeels verdwenen en dat van het voorhuis ingestort of gesloopt. Daar is ook de schuur te zien die al jaren eerder vlak voor het voorhuis geplaatst is.
In juli 2016 trof ik nog slechts wat brokken muurwerk aan op de locatie van het ooit zo karakteristieke erve Brooks aan de Rekkense Binnenweg in Rekken. Alles van waarde is weerloos.
De Open Monumentendag biedt elk jaar wel de gelegenheid bekende en minder bekende monumenten te bekijken. Meestal bezoek ik monumenten in de eigen gemeente, ook omdat er ook steeds weer nieuwe monumenten opengesteld worden. Helaas waren andere monumenten dit jaar gesloten, zoals Huize de Kamp en de kerktoren in Neede. In Gelselaar stond boerderij Winkels centraal. Met de boeiende verhalen erbij van Arend Heideman, op de deel van de schuur, was dat een goed besteedde middag. Het beschermde dorpsgezicht is zeer beslist ook de moeite waard. Ergens doet Gelselaar mij (in het klein) denken aan een andere Gelderse plaats die ik dit jaar zeer heb leren waarderen, nl. Oosterbeek. Intiem en rustiek als je van de grote weg af bent (van dat laatste heb je in Gelselaar trouwens geen last). Ik heb van het bezoek aan Gelselaar ook maar weer eens gebruik gemaakt om het vlakbij liggende terrein van de havezate Bevervoorde of Jonkeren te bezoeken. Ik moet zeggen dat ik enigszins geschrokken ben van het tamelijk verwaarloosde terrein. De reconstructie behoeft dringend groot onderhoud. (Naschrift 14-09-2015: Herman Wannink berichtte mij dat het onderhoud van het terrein wordt opgepakt)
Het tweede monument dat ik bezocht heb was de Oude Mattheuskerk in Eibergen. Elke keer is daar wel wat nieuws te ontdekken. Nu heb ik vooral de kraagstenen in het torengewelf bekeken. Het betreft vooral (eenvoudige) vrouwenfiguren, wat bij mij het idee deed ontstaan dat het portaal onder de kerktoren kennelijk gebruikt werd om plaatselijke nieuwtjes uit te wisselen. Het is nog steeds moeilijk om aan goede en bruikbare literatuur over bouwsculptuur in een middeleeuwse en bovendien Münsterse kerk als die van Eibergen te komen. In het recent uitgekomen Tijdschrift van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed is er een artikel aan gewijd (‘Sprekende stenen. Bouwsculptuur in middeleeuwse kerken’).
Het beschermd dorpsgezicht Gelselaar, volop in het groen.
Informatiebord Gelselaar beschermd dorpsgezicht.
Het kerkje van Gelselaar, gebouwd in 1841, ter vervanging van een oudere kerk, die ooit begon als kapel van de kerk van Neede.
Eerste steen voor het kerkje van Gelselaar, gelegd in 1841.
Steegje naar het kerkje van Gelselaar.
Dorpsgezicht Gelselaar, 2015.
De deeldeuren of ‘nendeure’ van erve Winkels in Gelselaar, met uitvoerig bewerkte sluitstenen (met eikenbladeren, wat best bijzonder is). De stenen links en rechts onder dienden om te voorkomen dat de assen van de wagenwielen het muurwerk vernielden.
De stroomkabels zitten al lang onder de grond, maar op de achtergevel van Winkels zijn de porseleinen isolatiepotten nog te vinden. Let ook op het fraaie metselwerk onder het dak.
Een eierkist (1959).
Brievenbus postagentschap Gelselaar.
Reconstructie van het terrein van de havezate Bevervoorde of Jonkeren bij Gelselaar.
Reconstructietekening van de havezate Bevervoorde, met historische toelichting.
In de vier hoeken van het torengewelf van de Oude Mattheuskerk in Eibergen bezinden zich eenvoudige kraagstenen, in tegenstelling tot het schip en het koor van die kerk. In de toren betreft het allemaal (monsterachtige) gezichten.
Kraagsteen torengewelf Oude Mattheuskerk Eibergen. Opnieuw een vrouwenfiguur. Was het torengewelf de plek om nieuwtjes uit te wisselen?
Kraagsteen Oude Mattheuskerk Eibergen. Monsterachtig(?) menselijk gezicht.
Kraagsteen Oude Mattheuskerk Eibergen. Wederom een vrouwengezicht.
In de noordbeuk bevinden zich fraaie kraagstenen van opengewerkt blad, hier een van onderaf gezien.
Bijzonder fraai uitgewerkte en gedetailleerde kraagsteen in de noordbeuk van de Oude Mattheus te Eibergen.
Romaans doopvont in de Oude Mattheuskerk van Eibergen. Het kwam bij de restauratie, ca. 1970, zwaar beschadigd onder de vloer in de noordwesthoek vandaan.
De beroemde apostelgalerij in de Oude Mattheuskerk van Eibergen kwam bij de grote restauratie in de jaren ’70 onder de kalk vandaan. De eerste drie apostelen (v.l.n.r.) zijn: Petrus, Paulus en Andreas (van het bekende kruis). Mattheus ontbreekt, want dat was de kerkpatroon. Hij ’troont’ als schildering en als sluitsteen in het gewelf vóór het koor.
Wijdingskruis op de noordwand van het koor van de Oude Mattheuskerk te Eibergen
